Er is bijzonder veel geschreven en commentaar gegeven op de documentaire van Deborsu de laatste weken, en natuurlijk de echochamber was mij niet mild gezind: daar ik de ene las, kreeg ik constant zo’n content te lezen, alsof het het enige was waarover mensen nog spraken de laatste weken. Meer nog, toen ik de documentaire niet gezien had, dacht ik dat er uitsluitend mensen aan het woord kwamen die systematisch en moedwillig de boel belazerden, maar de documentaire zelf is een stuk genuanceerder, al doet Deborsu op sommige momenten ook aan stemmingmakerij: zo wordt systematisch van de mensen die ter sprake kwamen het kindergeld bij de uitkering geteld, en ja, voor minderbedeelden is het kindergeld iets hoger dan voor anderen, en ja, dat vind ik persoonlijk ook niet nodig. Maar iedereen met kinderen krijgt nu eenmaal belastingsvoordeel en kindergeld voor hun kinderen. Ook werkenden met kinderen krijgen een bedrag kindergeld, en betalen minder belastingen omdat ze personen ten laste hebben. Het leefloon voor een hoofd van een gezin is iets meer dan 1700 euro, voor een alleenstaande iets meer dan 1300 euro en voor een samenwonende bijna 900 euro. De armoedegrens voor een alleenstaande ligt op iets meer dan 1400 euro en voor een gezin met 1 kind is dat iets meer dan 2800 euro (dat zijn dus drie mensen). De mensen die ter sprake komen zitten dus dicht bij de armoedegrens. En neen, ik beklaag die mensen daarover niet, een uitkering moet ook geen vetpot zijn, het is ook niet bedoeld als vetpot, het is bedoeld om je te helpen in moeilijke situaties, laten we dat onze maatschappij alsjeblieft gunnen, want je weet nooit wanneer je iets van de maatschappij nodig hebt. Maar één van de meeste gehoorde uitspraken de dag van vandaag lijkt wel: “En dat op mijn kosten”… Als een jongere vertraging opdoet tijdens zijn studie: ja dat mag, maar niet op mijn kosten. Als iemand te lang ziek is: maar niet op mijn kosten… We betalen belastingen, en er is heel veel waarop we kunnen besparen, die we bijna niet in vraag stellen, zoals onze logge regering die bijzonder rijkelijk betaald worden, kan ook niet anders, zij stemmen namelijk over hun eigen lonen en voordelen. Maar het lijkt wel alsof we opgezet worden tegen elkaar en vooral tegenover mensen die kwetsbaar zijn, dat baart mij zorgen.

Zijn de uitkeringen het probleem of de laagste lonen?

Mensen worden als profiteur weggeschilderd, zoals in de documentaire wanneer ze de rekening maken. Het is simpelweg een feit dat als kansarme alleenstaande ouder, het vaak niet genoeg opbrengt om te gaan werken. Ik ken mensen die werkelijk wel de keuze hebben gemaakt om minder te hebben en toch te gaan werken, omdat ze niet wilden profiteren van het systeem… En die mensen zijn te bewonderen. Maar persoonlijk snap ik heel goed dat als je de rekening maakt en je minder overhoudt op het einde van de maand als je heel de dag je tatten gaat gaan afdraaien dat je kiest om je kinderen op te voeden (wat maatschappelijk ook relevant is) dan voor die job. Iedereen wilt zich namelijk graag verbeteren, niet verslechteren. Nu doen we vaak alsof die mensen die die rekening maken en dus besluiten om niet te gaan werken, omdat het minder opbrengt, de allerslechtste profiteurs van het systeem zijn, maar we zouden in dezelfde situatie waarschijnlijk bijna allemaal diezelfde keuze maken.
Hebben die mensen dan een te hoge uitkering? Zoals ik in het vorige punt aangaf, liggen de uitkeringen tegen de armoedegrens, nog lagere uitkeringen en dat zou betekenen dat die mensen onder de armoedegrens terechtkomen. Ja, dat zou de kloof tussen die uitkeringen en de laagste lonen iets verbreden, maar zou het op den duur opbrengen? Uit onderzoek blijkt dat mensen die flirten met de armoedegrens, vaak teveel bezig zijn met overleven, zodat er niet veel mogelijkheden meer zijn om nog energie te vinden om b.v. werk te zoeken. Dus misschien moeten wel eerder die lage lonen de hoogte in. Dat belet echter niet, dat voor alleenstaanden met kinderen, de kosten altijd hoog zullen zijn.

Langdurige werklozen

De beperking in de tijd van de werkloosheidsuitkering. Het wordt de dag vandaag verkocht alsof ze het licht hebben uitgevonden. Maar ik herinner me al uit een sollicitatiecursus dat ik volgde voor 2000 dat men zei dat iemand die te lang werkloos was, zijn uitkering kon verliezen, er waren, als ik me goed herinner twee uitzonderingen: als je kon aantonen dat je bijzonder veel moeite had gedaan om een job te vinden, en toch geen job had gevonden, en als door je uitkering te schrappen je volledig zonder bestaandsmiddelen kwam te staan. Men oordeelde namelijk dat die personen dan toch naar een nieuwe manier zouden zoeken en zich tot het OCMW zouden wenden om een leefloon. Waarvan akte.

Ik vind het dan ook bijzonder dat er nog steeds zoveel mensen voor jaren van de radar zijn kunnen verdwijnen. En je mag dan denken: de maatschappij moet hen toch geen job aanbieden. Als je twintig jaar niet hebt gewerkt scheelt er waarschijnlijk veel meer aan je mogelijkheid om een job te vinden, dan we vaak vermoeden. Niet iedereen is zo zelfstandig, zo intelligent, zo welbespraakt als dat we onszelf soms achten. Ja, sommige mensen hebben daadwerkelijk hulp nodig. Die mensen hebben sowieso waarschijnnlijk veel meer nood aan hulp dan aan straf.

Ook in de documentaire kwam een man naar voren die al jaren werkloos was en die zich ervan bewust was dat er waarschijnlijk iets aan hem scheelde. Kon je hem werkonwillig noemen? Hij had een maand gewerkt aan de kassa van het lokaal zwembad, had stage gedaan in een bedrijf (dat is werken zonder dat je er betaald voor krijgt)… Hij deed dus wel moeite, maar kreeg gewoon nooit het vooruitzicht op een betaalde baan. Sowieso denk ik dat er maar weinig bedrijven zijn die staan te popelen om iemand die al jaren weg is van het arbeidsveld in dienst te nemen, zoals die vrouw op invaliditeit die ooit in een ver verleden in het middelbaar secretariaat-talen had gestudeerd.

Dooddoeners hier, zijn dan b.v. “wie wil werken, vindt werk”, of zoals een opmerking toen men bekend maakte dat mensen in sociale woningen meer huur zouden moeten betalen wanneer ze bleven werk weigeren: “Geen werk weigeren”… Maar zo eenvoudig is het allemaal niet. Als je werk aangeboden krijgt, ga je bekijken of het je past, en dan heb ik het niet alleen over de aard van het werk, maar ook over de afstand, de uren dat je moet doen, de kosten die je moet maken, hoeveel het zal verdienen, etc… Ik heb b.v. ooit in Brussel gewerkt dat was voor mij een enkele reis van 2,5 uur. Ik hoef er geen tekeningetje bij te maken dat dit voor mij veel te zwaar was. En “wie wil werken, vindt werk”: ik heb nog nooit een sollicitatie gedaan waar ik de enige kandidaat was, waar dus ik de enige keuze was. Dus dan wordt gekeken naar degene die niet alleen de beste papieren heeft, maar ook de vlotste babbel. Doet me b.v. denken aan een illustratie uit de film “Mozart And the Whale” een film over liefde “on the spectrum” (autisme). De man had aan MIT gestudeerd (dat is een bijzonder elitaire Amerikaanse universiteit op het gebied van technologie), maar wanneer ze hem vroegen hoe hij zijn toekomst zag, had hij dat heel letterlijk opgevat en vertelde hij wat hij die avond nog zou doen. Hilarisch natuurlijk, maar naar die job kon hij wel fluiten. Er zijn mensen die communicatief echt niet zo sterk zijn dat ze zichzelf in de job kunnen praten en dus altijd naast de boot vallen.

Besluit

Laat mensen alsjeblief geen twintig jaar van de radar verdwijnen. Volg hen op, en doe dat menswaardig. Onderscheid de mensen die kunnen werken, van de mensen die dat niet kunnen. Ik heb het al eens gezegd, uit een onderzoek bleek dat van de langdurige werklozen zo’n 1% werkonwillig was. Het gaat dus misschien veel minder om niet willen, en veel meer om niet kunnen. Want laten we eerlijk zijn, er scheelt toch iets niet alleen aan de mens, maar ook aan de maatschappij waarin hij leeft als hij twintig jaar werkloos kan zijn.